Δειγματοληψία βενθικών μακροασπονδύλων
Η δειγματοληψία των βενθικών μακροασπονδύλων πραγματοποιείται με δειγματολήπτη με βάση το πρότυπο EN 27828:1994 το οποίο έχει ακυρωθεί και αντικατασταθεί από νεότερη έκδοση, το ISO 10870:2012: «Water quality – Guidelines for the selection of sampling methods and devices for benthic macroinvertebrates in fresh waters» ενώ αναφέρεται και στην Οδηγία 2000/60 η χρήση της ειδικής απόχης (hand-net ή kick-net). Η απόχη έχει σχήμα D και αποτελείται από δίχτυ με άνοιγμα ματιού 0,09 cm (ISO 10870:2012), επιφάνεια ανοίγματος 591,7 cm2, βάθος 28,7 cm και κοντάρι ύψους 1,50m.
Εικόνα 1. Απόχη συλλογής βενθικών μακροασπονδύλων.
Η μέθοδος που εφαρμόζεται είναι ημιποσοτική, τριών λεπτών λακτίσματος-σάρωσης (3-minute kick/sweep) (Artimage & Hogger, 1994) και ενός λεπτού σάρωσης της παρόχθιας βλάστησης, όταν αυτή υπάρχει (Wright, 2000; Κεμιτζόγλου, 2004). Κάθε δείγμα αποτελείται από τους τύπους των ενδιαιτημάτων σε σχέση με το χωροχρονικό ποσοστό κάλυψής τους σύμφωνα με τη μήτρα ενδιαιτημάτων του Πρωτόκολλου Δειγματοληψίας. Τα ενδιαιτήματα των ποταμών διαταράσσονται στο κατάλληλο βάθος που εξασφαλίζει τη σύλληψη όλων των ταξινομικών ομάδων του ζωοβένθους που υπάρχουν ανάλογα με τη σύσταση του υποστρώματος.
Στα πολύ μεγάλα ποτάμια (>10,000 km2) η δειγματοληψία εκτελείται σε βάθος μικρότερο από 1 m, με λάκτισμα και σάρωση στο ποτάμι ή κατά μήκος της παράκτιας ζώνης σε ποτάμια με μεγαλύτερα βάθη. Η δειγματοληψία των βενθικών μακροασπόνδυλων γίνεται με τη χρήση του δειγματολήπτη που περιγράφεται παραπάνω (ΕΝ 7828:1985; EN 27828:1994) και την ημι-ποσοτική μέθοδο τριών λεπτών (συν 1 λεπτό όπου υπάρχει βλάστηση) λακτίσματος-σάρωσης καλύπτοντας όλους τους τύπους των ενδιαιτημάτων σε σχέση με το χωροχρονικό ποσοστό κάλυψής τους. Οταν το βάθος του νερού είναι πολύ μεγάλο και λόγω των έντονων διαφορών στη σύνθεση των οικοτόπων των δύο οχθών της πεδινής περιοχής των μεγάλων ποταμών, η δειγματοληψία εκτελείται μόνο σε προσβάσιμα μικροενδιαιτήματα των δυο οχθών και όχι στο κύριο κανάλι του ποταμού.
Η μέθοδος συνίσταται στην κατακόρυφη τοποθέτηση της απόχης στο επίπεδο του πυθμένα, αντίθετα προς τη ροή του ποταμού και στην αναμόχλευση του υποστρώματος με το πόδι μπροστά από το άνοιγμα της απόχης έτσι ώστε τα βενθικά μακροασπόνδυλα να παρασύρονται από το ρεύμα του ποταμού προς το δίχτυ της απόχης για συνολικό χρόνο τεσσάρων (3+1) λεπτών, μοιρασμένο στα διάφορα ενδιαιτήματα ανάλογα με την κάλυψη τους. Κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας, σαρώνονται όλα τα ενδιαιτήματα του κάθε σταθμού (στο κυρίως κανάλι, σε μικρολίμνες ή ρηχούς ύφαλους) σύμφωνα με το Πρωτόκολλο Δειγματοληψίας (Lazaridou et al, 2018: τροποποιημένη από Chatzinikolaou et al. 2006).
Εικόνα 2. Απόχη συλλογής βενθικών μακροασπονδύλων.
Εικόνα 3. Διαδικασία λακτίσματος – σάρωσης με τη χρήση απόχης.
Τέλος, το υλικό που συλλέγεται, τοποθετείται σε πλαστικά βάζα με διάλυμα αλκοόλης 70-75% vol., εγγράφεται σήμανση με τα στοιχεία του σταθμού μέσα στο δείγμα (με μολύβι σε ρυζόχαρτο), έξω από το πλαστικό βάζο σε χαρτοταινία, και έξω από τη σακούλα αποθήκευσης του κάθε δείγματος, ώστε να είναι εμφανώς καταγεγραμμένα τα στοιχεία του κάθε σταθμού παντού. Στη συνέχεια το δείγμα μεταφέρεται στο εργαστήριο για την περαιτέρω ανάλυσή του.
Στο βίντεο που ακολουθεί αναλύεται, η μεθοδολογία της δειγματοληψίας που πραγματοποιήθηκε στις 07/06 του 2018 στο Γαλλικό ποταμό (GALLIKOS_MD, GR0010000400220120N500). Το συγκεκριμένο σημείο δειγματοληψίας επιλέχθηκε διότι αποτελεί σταθμό του Εθνικού προγράμματος παρακολούθησης (lon (X) 40ο48’33,2″ lat (Y) 22ο51’19,4″, 61m υψόμετρο και βρίσκεται 600m μετά το χωριό Φιλαδέλφεια).
Armitage, P.D. & Hogger J. (1994) Invertebrate ecology and survey, 85-97, 151-159. In: RSPB, NRA & RSNC 1994 The New Rivers and Wildlife Handbook, pp.426. RSPB Sandy Bedfordshire UK.
Chatzinikolaou Y., Dakos V. & Lazaridou M. (2006): Longitudinal impacts of anthropogenic pressures on benthic macroinvertebrate assemblages in a large transboundary Mediterranean river during the low flow period. Acta hydrochim. Hydrobiol., 34, 453-463.
ΕΝ 7828:1985. Water quality — Methods of biological sampling — Guidance on handnet sampling of aquatic benthic macro-invertebrates
EN 27828:1994: Water quality – Methods of biological sampling – Guidance on handnet sampling of aquatic benthic macro-invertebrates
Lazaridou M., Ntislidou Ch., Karaouzas I. & Skoulikidis N. (2018). Harmonization of a new assessment method for estimating the ecological quality status of Greek running waters. Ecological Indicators, 84, 683-694.
Wright, J.F., Winder, J.M., Gunn, R.J.M., Blackburn, J.H., Symes, K.L. and Clarke, R.T. (2000). Minor local effects of a River Thames power station on the macroinvertebrate fauna. Regul. Rivers: Res. Mgmt. 16: 159-174.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2000. Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων.
Κεμιτζόγλου Δ. (2004). Έλεγχος της αποτελεσματικότητας της ημιποσοτικής μεθόδου δειγματοληψίας βενθικών μακροασπόνδυλων, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, σελ 86.
