Η ταχύτητα ροής ενός ποταμού κατά τη διατομή του είναι άνισα κατανεμημένη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ν’ αναπτύσσονται πλευρικά ή δευτερεύοντα ρεύματα που μπορεί να είναι είτε συγκλίνοντα και να οδηγούν στο σχηματισμό κοιλοτήτων (pools) στην κοίτη του ποταμού, είτε αποκλίνοντα, και να οδηγούν αντίθετα στο σχηματισμό υψωμάτων (riffles) στην κοίτη (αβαθή ή ρηχά μέρη του ποταμού).
Όταν οι όχθες είναι αρκετά συνεκτικές, δημιουργείται μια αλληλουχία κοιλοτήτων και υψωμάτων που διαφοροποιούνται μεταξύ τους όσον αφορά την ταχύτητα και το υπόστρωμα. Οι κοιλότητες είναι περιοχές μικρότερης ταχύτητας και λεπτόκοκκου υποστρώματος, ενώ στα ρηχά αβαθή τμήματα παρατηρούνται μεγαλύτερες ταχύτητες και βοτσαλο-χαλικώδες υπόστρωμα.
Τα ποτάμια σπάνια ακολουθούν ευθύγραμμη διαδρομή: Όταν οι όχθες είναι περισσότερο διαβρώσιμες, οι κλίσεις αρκετά μικρές και η παροχή όχι έντονα μεταβλητή, δημιουργούνται πάλι κοιλότητες και υψώματα, αλλά η πλευρική διάβρωση και εναπόθεση παράγει ένα πιο κυματοειδές σχήμα και μπορεί να σχηματισθούν μαίανδροι (Statzner, 1988).
Ο μηχανισμός του σχηματισμού και της εξέλιξης των μαιάνδρων είναι πολύπλοκος, και συνδέει τα φαινόμενα της διάβρωσης και της ιζηματογένεσης: Στη στροφή ενός ποταμού, το διάνυσμα της μέγιστης ταχύτητας κατευθύνεται προς τα έξω εξ αιτίας της φυγόκεντρης δύναμης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας κοίλης όχθης, μετά από απότομη διάβρωση. Στον πυθμένα του ποταμού, το νερό προωθείται προς το εξωτερικό του μαιάνδρου και παρασύρει μαζί του λεπτόκοκκα υλικά, αποσπώμενα απ’ την εξωτερική όχθη, τα οποία αποθέτει στην εσωτερική, κυρτή όχθη. Με τον τρόπο αυτό οι μαίανδροι γίνονται όλο και περισσότερο έντονοι. Η διάβρωση της κοίλης (εξωτερικής) όχθης και η ιζηματογένεση στην κυρτή (εσωτερική) όχθη αυξάνουν διαδοχικά την κυρτότητα των μαιάνδρων.
Όταν οι μαίανδροι εγκλωβιστούν σε μια κοιλάδα, με την υπερβολικά ελικοειδή μορφή τους τείνουν να την τεμαχίσουν σιγά – σιγά σε μικρά και μεγάλα κομμάτια και να τη φαρδύνουν. Οι παρεκτροπές, λοιπόν, του ποταμού ανεξαρτητοποιούνται από την πορεία του ποταμού στην κοιλάδα (ελεύθεροι μαίανδροι). Η αύξηση της κυρτότητας των μαιάνδρων προξενεί μερικές φορές τον τεμαχισμό τους και το σχηματισμό νεκρών βραχιόνων (Lacroix, 1991).
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το εύρος και το βάθος ενός υδάτινου ρεύματος, καθώς και η ταχύτητά του, το μέγεθος των υλικών του υποστρώματος, η τραχύτητα της κοίτης, ο βαθμός μαιανδρισμού, είναι μεταβλητές που καθορίζουν τελικά τη μορφή του ποταμού. Αλλά και οι πλαγιές της λεκάνης απορροής ασκούν σημαντική επίδραση στα χαρακτηριστικά των ρευμάτων.
